W lipcu 1915 roku pierwsze oddziały III Brygady Legionów Polskich wyruszyły na front.
Na początku wrześniu 1915 roku dowódcą III Brygady został oficjalnie płk. Wiktor Grzesicki, a szefem sztabu rtm. Filip Lubicz-Kochański. Wtedy też brygada uzyskała pełną gotowość bojową, choć już w lipcu 4 pp został skierowany na front.
W nocy z 22 na 23 lipca 1915 roku doszło do chrztu bojowego 4 pp w lasku niedaleko Majdanu Borzechowskiego na Lubelszczyźnie. W dalszych bojach żołnierze 4 pp oraz 5 szwadrony walczyli u boku I Brygady Józefa Piłsudskiego. Początkowo podkomendni Piłsudskiego z dużą rezerwą odnosili się do żołnierzy 4 pp, podejrzewając ich o całkowite posłuszeństwo wobec Austriaków. Po kilku tygodniach wspólnych walk animozje zniknęły całkowicie, a na wieść o podporządkowaniu czasowym pułku Piłsudskiemu „radość czwartaków wielka, nareszcie on będzie nami władał, jego rozkazy będziemy wykonywali. Naiwni, myśleliśmy, że już skończyła się CiK Komenda Legionów. (…) Przez dwa miesiące byliśmy żołnierzami Piłsudskiego. Stanowiliśmy jedną całość duchem i czynem”. Plany Austriaków uczynienia z III Brygady narzędzia przeciwko Piłsudskiemu legły w gruzach.
Żołnierze brygady uczestniczyli we wszystkich dalszych bojach legionowych , w tym największej bitwie z udziałem Legionów Polskich, bitwie pod Kostiuchnówką w lipcu 1916 roku. W listopadzie 1916 roku wszystkie brygady Legionów zostały wycofane z frontu, a następnie przekształcone w Polską Siłę Zbrojną.
W trakcie tzw. kryzysu przysięgowego w lipcu 1917 roku, zdecydowana większość żołnierzy III Brygady (przede wszystkim z 6 pp) odmówiła złożenia przysięgi na wierność cesarzy austro-węgierskiego i niemieckiego, w rezultacie czego brygada została rozbrojona, a oficerowie i żołnierze, wywodzący się z Królestwa Polskiego, zostali internowani odpowiednio w Beniaminowie i Szczypiornie.
Wielu oficerów III Brygady zrobiło błyskotliwą karierę w niepodległej Polsce. Wszyscy kolejni dowódcy brygady, poza zmarłym w styczniu 1917 roku Wiktorze Grzesickim, doczekali się szlifów generalskich. Funkcje tę pełnili: Stanisław Szeptycki (w 1918 Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, w 1920 roku dowódca frontu, w 1923 roku minister spraw wojskowych, po 1945 prezes PCK), Zygmunt Zieliński (uczestnik wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej) oraz Bolesław Roja (w 1919 roku dowódca 2 DP Legionów, zdymisjonowany w sierpniu 1920 roku, współpracownik Stronnictwa Ludowego, aresztowany przez Niemców, zmarł w Sachsenchausen).
Generałami zostali także:
Andrzej Galica (późniejszy poseł BBWR i senator OZN),
Franciszek Sikorski (zamordowany przez Sowietów w Charkowie w 1940 roku),
Władysław Bończa-Uzdowski (dowódca 28 DP w wojnie polsko-niemieckiej w 1939 roku),
Juliusz Zulauf (we wrześniu 1939 roku dowódca 5 DP, a potem obrońca Warszawy),
Józef Kustroń (dowódca 21 dywizji piechoty górskiej, poległ pod Koziejówką we wrześniu 1939 roku),
Józef Kwaciszewski (dowódca 19 DP w 1939 roku),
Ferdynand Zarzycki (późniejszy minister przemysłu i handlu, senator OZN),
Mieczysław Norwid-Neugebauer (dowódca brygady w 1920 roku, potem m.in. minister robót publicznych, w 1939 roku szef polskiej misji wojskowej w Londynie),
Wilhelm Orlik-Ruckemann (w 1939 roku dowódca Korpusu Ochrony Pogranicza),
Jan Skorobohaty-Jakubowski (oficer AK, generał od 1944 roku),
Izydor Modelski („zły duch” gen. Sikorskiego, po 1945 nawiązał współpracę z komunistami, z ich nadania został attaché wojskowym w USA),
Leon Berbecki (dowódca kilku DOK, po 1945 w kraju, wydał oszczercze pamiętniki),
Stanisław Burhardt-Bukacki (w 1939 roku szef polskiej misji wojskowej w Paryżu),
Mieczysław Ryś-Trojanowski (po 1939 znalazł się na Węgrzech, aresztowany przez Niemców, zmarł w Mauthausen),
Józef Olszyna-Wilczyński (dowódca GO „Grodno” w 1939 roku, zamordowany przez Sowietów 22 września 1939 roku),
Michał Karaszewicz-Tokarzewski (w 1939 roku szef DOK „Toruń”, aresztowany przez Sowietów, oficer armii Andersa),
Aleksander Narbutt-Łuczyński (w 1939 roku dowódca etapów armii „Kraków”),
Franciszek Kleeberg (dowódca SGO „Polesie”, dowódca wojsk polskich w bitwie pod Kockiem, zmarł w niewoli niemieckiej w 1941 roku),
Juliusz Kleeberg (w 1939 roku zastępca szefa DOK „Lublin”, potem attaché wojskowy w Paryżu),
Bronisław Pieracki (wicepremier w rządzie W. Sławka, minister spraw wewnętrznych, zamordowany przez terrorystów ukraińskich w dniu 15 czerwca 1934 roku).
W III brygadzie służyli także niesławnej pamięci Michał Żymierski, szpieg sowiecki „marszałek” LWP oraz Zygmunt Berling, uciekinier z Armii Andersa, późniejszy dowódca 1 Armii LWP.
Żołnierzem III Brygady był również Władysław Orkan (właśc. Franciszek Szmaciarz), pisarz, poeta i dramaturg, autor m.in. „W Roztokach”, „Drzewiej”, „Franek Rakoczy” oraz pamiętnika „Drogą Czwartaków i inne wspomnienia wojenne”.
W walkach III brygady wzięli też udział malarze: Wincenty Wodziński i Leon Czechowski, oraz znany architekt Ludwik de Laveaux.
Wybrana literatura:
M. Wrzosek – Polski czyn zbrojny podczas Pierwszej Wojny Światowej
Legiony Polskie 1914-1918. Zarys historii militarnej i politycznej
B. Waligóra –Organizacja 4 pułku Legionów Polskich
B. Roja – Legioniści w Karpatach w 1914 i 1915 roku
Historia 6-ego Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego
A. Krasicki – Dziennik z kampanii rosyjskiej 1914-1916
Img.: http://www.grawerapanasiuk.pl/NIEPODLEGLOSC.html
Na początku wrześniu 1915 roku dowódcą III Brygady został oficjalnie płk. Wiktor Grzesicki, a szefem sztabu rtm. Filip Lubicz-Kochański. Wtedy też brygada uzyskała pełną gotowość bojową, choć już w lipcu 4 pp został skierowany na front.
W nocy z 22 na 23 lipca 1915 roku doszło do chrztu bojowego 4 pp w lasku niedaleko Majdanu Borzechowskiego na Lubelszczyźnie. W dalszych bojach żołnierze 4 pp oraz 5 szwadrony walczyli u boku I Brygady Józefa Piłsudskiego. Początkowo podkomendni Piłsudskiego z dużą rezerwą odnosili się do żołnierzy 4 pp, podejrzewając ich o całkowite posłuszeństwo wobec Austriaków. Po kilku tygodniach wspólnych walk animozje zniknęły całkowicie, a na wieść o podporządkowaniu czasowym pułku Piłsudskiemu „radość czwartaków wielka, nareszcie on będzie nami władał, jego rozkazy będziemy wykonywali. Naiwni, myśleliśmy, że już skończyła się CiK Komenda Legionów. (…) Przez dwa miesiące byliśmy żołnierzami Piłsudskiego. Stanowiliśmy jedną całość duchem i czynem”. Plany Austriaków uczynienia z III Brygady narzędzia przeciwko Piłsudskiemu legły w gruzach.
Żołnierze brygady uczestniczyli we wszystkich dalszych bojach legionowych , w tym największej bitwie z udziałem Legionów Polskich, bitwie pod Kostiuchnówką w lipcu 1916 roku. W listopadzie 1916 roku wszystkie brygady Legionów zostały wycofane z frontu, a następnie przekształcone w Polską Siłę Zbrojną.
W trakcie tzw. kryzysu przysięgowego w lipcu 1917 roku, zdecydowana większość żołnierzy III Brygady (przede wszystkim z 6 pp) odmówiła złożenia przysięgi na wierność cesarzy austro-węgierskiego i niemieckiego, w rezultacie czego brygada została rozbrojona, a oficerowie i żołnierze, wywodzący się z Królestwa Polskiego, zostali internowani odpowiednio w Beniaminowie i Szczypiornie.
Wielu oficerów III Brygady zrobiło błyskotliwą karierę w niepodległej Polsce. Wszyscy kolejni dowódcy brygady, poza zmarłym w styczniu 1917 roku Wiktorze Grzesickim, doczekali się szlifów generalskich. Funkcje tę pełnili: Stanisław Szeptycki (w 1918 Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, w 1920 roku dowódca frontu, w 1923 roku minister spraw wojskowych, po 1945 prezes PCK), Zygmunt Zieliński (uczestnik wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej) oraz Bolesław Roja (w 1919 roku dowódca 2 DP Legionów, zdymisjonowany w sierpniu 1920 roku, współpracownik Stronnictwa Ludowego, aresztowany przez Niemców, zmarł w Sachsenchausen).
Generałami zostali także:
Andrzej Galica (późniejszy poseł BBWR i senator OZN),
Franciszek Sikorski (zamordowany przez Sowietów w Charkowie w 1940 roku),
Władysław Bończa-Uzdowski (dowódca 28 DP w wojnie polsko-niemieckiej w 1939 roku),
Juliusz Zulauf (we wrześniu 1939 roku dowódca 5 DP, a potem obrońca Warszawy),
Józef Kustroń (dowódca 21 dywizji piechoty górskiej, poległ pod Koziejówką we wrześniu 1939 roku),
Józef Kwaciszewski (dowódca 19 DP w 1939 roku),
Ferdynand Zarzycki (późniejszy minister przemysłu i handlu, senator OZN),
Mieczysław Norwid-Neugebauer (dowódca brygady w 1920 roku, potem m.in. minister robót publicznych, w 1939 roku szef polskiej misji wojskowej w Londynie),
Wilhelm Orlik-Ruckemann (w 1939 roku dowódca Korpusu Ochrony Pogranicza),
Jan Skorobohaty-Jakubowski (oficer AK, generał od 1944 roku),
Izydor Modelski („zły duch” gen. Sikorskiego, po 1945 nawiązał współpracę z komunistami, z ich nadania został attaché wojskowym w USA),
Leon Berbecki (dowódca kilku DOK, po 1945 w kraju, wydał oszczercze pamiętniki),
Stanisław Burhardt-Bukacki (w 1939 roku szef polskiej misji wojskowej w Paryżu),
Mieczysław Ryś-Trojanowski (po 1939 znalazł się na Węgrzech, aresztowany przez Niemców, zmarł w Mauthausen),
Józef Olszyna-Wilczyński (dowódca GO „Grodno” w 1939 roku, zamordowany przez Sowietów 22 września 1939 roku),
Michał Karaszewicz-Tokarzewski (w 1939 roku szef DOK „Toruń”, aresztowany przez Sowietów, oficer armii Andersa),
Aleksander Narbutt-Łuczyński (w 1939 roku dowódca etapów armii „Kraków”),
Franciszek Kleeberg (dowódca SGO „Polesie”, dowódca wojsk polskich w bitwie pod Kockiem, zmarł w niewoli niemieckiej w 1941 roku),
Juliusz Kleeberg (w 1939 roku zastępca szefa DOK „Lublin”, potem attaché wojskowy w Paryżu),
Bronisław Pieracki (wicepremier w rządzie W. Sławka, minister spraw wewnętrznych, zamordowany przez terrorystów ukraińskich w dniu 15 czerwca 1934 roku).
W III brygadzie służyli także niesławnej pamięci Michał Żymierski, szpieg sowiecki „marszałek” LWP oraz Zygmunt Berling, uciekinier z Armii Andersa, późniejszy dowódca 1 Armii LWP.
Żołnierzem III Brygady był również Władysław Orkan (właśc. Franciszek Szmaciarz), pisarz, poeta i dramaturg, autor m.in. „W Roztokach”, „Drzewiej”, „Franek Rakoczy” oraz pamiętnika „Drogą Czwartaków i inne wspomnienia wojenne”.
W walkach III brygady wzięli też udział malarze: Wincenty Wodziński i Leon Czechowski, oraz znany architekt Ludwik de Laveaux.
Wybrana literatura:
M. Wrzosek – Polski czyn zbrojny podczas Pierwszej Wojny Światowej
Legiony Polskie 1914-1918. Zarys historii militarnej i politycznej
B. Waligóra –Organizacja 4 pułku Legionów Polskich
B. Roja – Legioniści w Karpatach w 1914 i 1915 roku
Historia 6-ego Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego
A. Krasicki – Dziennik z kampanii rosyjskiej 1914-1916
Img.: http://www.grawerapanasiuk.pl/NIEPODLEGLOSC.html
Brak głosów